Nima uchun Shanxay hamkorlik tashkiloti muhim
21-avgust, Saudiya Arabistoni
Sobiq jurnalist Ishtiaq Ahmad, avval Pokistondagi Sargoda universiteti prorektori, Oksford universitetida ilmiy xodim bo'lib ishlagan, ARAB NEWS gazetasi tahliliy maqolasida Shanxay hamkorlik tashkilotining (ShHT) Yevroosiyo uchun ahamiyatini tushuntirib berdi.
2001-yilda tashkil etilgan ShHT Yevroosiyodagi eng yirik mintaqaviy tashkilot bo'lib, dunyo aholisining qariyb 40 foizini va jahon iqtisodiy ishlab chiqarishining 30 foizini qamrab oladi. Assotsiatsiya Osiyoda katta shuhrat qozondi. Yaqin Sharq va Janubi-Sharqiy Osiyoning qator davlatlari muloqot bo'yicha hamkorlar, kuzatuvchilar va a'zolar safiga qo'shilish uchun saf tortganlari ajablanarli emas.
Hozirda ShHTga sakkizta davlat aʼzo: Xitoy, Hindiston, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Pokiston, Rossiya, Tojikiston va Oʻzbekiston; to'rtta kuzatuvchi davlat: Afg'oniston, Belarus, Eron va Mo'g'uliston; olti dialog hamkori: Ozarbayjon, Armaniston, Kambodja, Nepal, Turkiya va Shri-Lanka. 15-16 sentabr kunlari Samarqand shahrida boʻlib oʻtadigan ShHTga aʼzo davlatlar rahbarlarining yillik sammitida Eron tashkilotning toʻlaqonli aʼzosiga, Saudiya Arabistoni, Qatar va Misr esa muloqot boʻyicha hamkorlarga aylanadi.
Bundan tashqari, Belarus a'zolikni qabul qilish jarayonini boshlaydi; Armaniston, Ozarbayjon, Kambodja va Nepal kuzatuvchiga aylanadi; Bahrayn va Maldiv orollari esa muloqot bo'yicha hamkorlar sifatida qo'shilish jarayonini boshlaydi. Maʼlum qilinishicha, BAA kirishning boshqa shartlarini chetlab oʻtib, ShHTga aʼzo boʻlmoqchi. Suriya, Iroq, Isroil, Bangladesh va Vetnam ham muloqotga sherik yoki kuzatuvchi sifatida qo'shilishga umid qilmoqda.
ShHT qator xalqaro institutlar va mintaqaviy tashkilotlar, jumladan, BMTning Iqtisodiy va ijtimoiy komissiyasi, Osiyo taraqqiyot banki, Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari assotsiatsiyasi, Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti bilan yaqin aloqalar o'rnatgan. ShHT kotibiyati va Arab davlatlari ligasi Bosh kotibiyati oʻrtasida oʻzaro anglashuv memorandumi ham oʻtgan yili Tojikiston poytaxti Dushanbe shahrida boʻlib oʻtgan ShHT sammitida imzolangan edi.
Hozirda ShHTga sakkizta davlat aʼzo: Xitoy, Hindiston, Qozogʻiston, Qirgʻiziston, Pokiston, Rossiya, Tojikiston va Oʻzbekiston; to'rtta kuzatuvchi davlat: Afg'oniston, Belarus, Eron va Mo'g'uliston; olti dialog hamkori: Ozarbayjon, Armaniston, Kambodja, Nepal, Turkiya va Shri-Lanka. 15-16 sentabr kunlari Samarqand shahrida boʻlib oʻtadigan ShHTga aʼzo davlatlar rahbarlarining yillik sammitida Eron tashkilotning toʻlaqonli aʼzosiga, Saudiya Arabistoni, Qatar va Misr esa muloqot boʻyicha hamkorlarga aylanadi.
Bundan tashqari, Belarus a'zolikni qabul qilish jarayonini boshlaydi; Armaniston, Ozarbayjon, Kambodja va Nepal kuzatuvchiga aylanadi; Bahrayn va Maldiv orollari esa muloqot bo'yicha hamkorlar sifatida qo'shilish jarayonini boshlaydi. Maʼlum qilinishicha, BAA kirishning boshqa shartlarini chetlab oʻtib, ShHTga aʼzo boʻlmoqchi. Suriya, Iroq, Isroil, Bangladesh va Vetnam ham muloqotga sherik yoki kuzatuvchi sifatida qo'shilishga umid qilmoqda.
ShHT qator xalqaro institutlar va mintaqaviy tashkilotlar, jumladan, BMTning Iqtisodiy va ijtimoiy komissiyasi, Osiyo taraqqiyot banki, Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari assotsiatsiyasi, Kollektiv xavfsizlik shartnomasi tashkiloti bilan yaqin aloqalar o'rnatgan. ShHT kotibiyati va Arab davlatlari ligasi Bosh kotibiyati oʻrtasida oʻzaro anglashuv memorandumi ham oʻtgan yili Tojikiston poytaxti Dushanbe shahrida boʻlib oʻtgan ShHT sammitida imzolangan edi.
"AQSh ShHTni Sovuq urush tugaganidan beri Gʻarbning global hukmronligiga qarshi kurashish uchun yaratilgan Xitoy va Rossiya boshchiligidagi dushman blok sifatida belgiladi. Aksincha, tashkilot evolyutsiyasi rivojlanayotgan dunyoda tanish boʻlgan "yangi mintaqaviylik" modeliga mos keladi, bu esa Fors koʻrfazi hamkorlik kengashi va ASEAN kabi hayotiy mintaqaviy tashkilotlarni vujudga keltirdi. Ularning barchasi hukumatlararo tashkilotlar bo'lib, o'xshash tuzilmalarga ega, Yevropa Ittifoqining integratsiyalashuvining millatlararo yo'liga qarshi kurashmoqda".
Ishtiaq Ahmad
ARAB NEWS gazetasi sharhlovchisi
ShHT, shuningdek, kelib chiqishi va evolyutsiyasi jihatidan АСЕАН'ga sezilarli o'xshashliklarga ega. U uch muammoga qarshi kurashish uchun yaratilgan: terrorizm, ekstremizm va separatizm.
Biroq, ShHTning qiyosiy farqi uning xavfsizlik va iqtisodiy hamkorlikni yo'lga qo'yishdagi jadal sur'atlarda erishganligi bilan bog'liq. Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi uning uchta muammoga qarshi kurashuvchi asosiy institutidir. Xavfsizlik sohasidagi hamkorlik tinchlikparvar missiyalar deb nomlanuvchi harbiy mashqlar va aʼzo davlatlarda vaqti-vaqti bilan oʻtkaziladigan terrorizmga qarshi mashgʻulotlar orqali mustahkamlanadi. Bu, xususan, terrorizmga qarshi kurashda sezilarli natijalar berdi.
ShHTning iqtisodiy ahamiyati uning Xitoy tomonidan boshqarilishi bilan bog'liqdir. Boshqa a'zolar, Rossiya va Hindiston asosiy xalqaro o'yinchilardir. Tashkilotga, shuningdek, neft va tabiiy gazning asosan foydalanilmagan resurslariga ega Markaziy Osiyo va Kavkaz davlatlari ham kiradi. ShHTda hali erkin savdo hududi tashkil etilmagan bo'lsa-da, tashkilot mintaqalararo savdo va sarmoyani, shuningdek, mintaqaning jahon savdosidagi ulushini kengaytirishda sezilarli yutuqlarga erishdi.
Biroq, ShHTning qiyosiy farqi uning xavfsizlik va iqtisodiy hamkorlikni yo'lga qo'yishdagi jadal sur'atlarda erishganligi bilan bog'liq. Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi uning uchta muammoga qarshi kurashuvchi asosiy institutidir. Xavfsizlik sohasidagi hamkorlik tinchlikparvar missiyalar deb nomlanuvchi harbiy mashqlar va aʼzo davlatlarda vaqti-vaqti bilan oʻtkaziladigan terrorizmga qarshi mashgʻulotlar orqali mustahkamlanadi. Bu, xususan, terrorizmga qarshi kurashda sezilarli natijalar berdi.
ShHTning iqtisodiy ahamiyati uning Xitoy tomonidan boshqarilishi bilan bog'liqdir. Boshqa a'zolar, Rossiya va Hindiston asosiy xalqaro o'yinchilardir. Tashkilotga, shuningdek, neft va tabiiy gazning asosan foydalanilmagan resurslariga ega Markaziy Osiyo va Kavkaz davlatlari ham kiradi. ShHTda hali erkin savdo hududi tashkil etilmagan bo'lsa-da, tashkilot mintaqalararo savdo va sarmoyani, shuningdek, mintaqaning jahon savdosidagi ulushini kengaytirishda sezilarli yutuqlarga erishdi.