– Janob Demir, aytingchi, Alp Er To'nga kim? Axir, bu odam hech qachon bo'lmagan degan fikr ham bor...
– Men bu nuqtai nazarga mutlaqo qo'shilmayman. Ayting-chi, odamlar yo'q odamning o'limi uchun chin dildan motam tutishadimi? Men ilgari noma'lum bo'lgan uchta qo'lyozmani topdim, ularni albatta kitobimga kiritaman. Eronning "Shohnoma" dostonida "Afrosiyob" deb nomlangan Alp Er To'nga– turk hukmdorlarining avlodi hisoblangan qahramon. Va bu, albatta, afsonaviy emas, balki tarixiy shaxs. Afrosiyob degan aholi punkti bor. Aslida bu forslarning turk xoni Alp Er To'ngaga bergan nomi. Afsuski, qadimiy shaharni XIII asrda Chingizxon yer bilan yakson qilgan. Biroq, keyinchalik bu joyda qazish ishlari olib borilgan. Arxeologlar topgan topilmalar bizni miloddan avvalgi VIII asrga olib boradi.
– Sizning kashfiyotingizning turkiy xalqlar tarixi uchun ahamiyati nimada?
– Men har doim o'z davlatlari shakllanishining dastlabki bosqichlarida turkiy xalqlar orasida asosiy qonuniylik manbai klanga mansub bo'lish huquqining o'ziga xos ne'matlari bo'lganiga ishonganman. Turkiy kuchlar faqat Alp Er To'nga avlodlari boshchiligida paydo bo'lishi mumkin edi. Agar biz aniqliklarga to'xtaladigan bo'lsak, Go'kturklardan keyin uyg'urlar, qoraxoniylar, qarluklar va saljuqiylar imperiyalari ketma-ket yaratildi va ularning hammasi imperiyalar ustidan hokimiyat tepasiga kelib, Alp Er To'nganing avlodlari ekanliklari bilan hokimiyatga da'volarini isbotladilar. Demak, bu fenomenal birlashtiruvchi omil. Men sizga yana bir narsani aytib beraman, garchi bu haligacha bahsli bo'lsa ham: pecheneglar... "Pesheng" – Afrosiyobning otasi, va pecheneglar Alp Er To'ngadan kelib chiqqan deb da'vo qilib, o'z qabilaviy ittifoqini shu aloqaga asoslanib yaratgan. Ha, ha, keyinchalik bu so'z "peshenga" dan "pecheneg" ga aylandi va ba'zi yevropalik olimlar saklar yoki skiflar turk emasligiga ishonishda davom etadilar. Biroq, ular bu nutqlarni qayta ko'rib chiqishlariga to'g'ri keladi, chunki O'zbekistondagi Alp Er To'nga va Buxoro o'rtasidagi bog'liqlik turkiy xalqlar tarixini rad etib bo'lmaydigan ishonch bilan yoritadi va kengaytiradi.
– Siz qabrni topdim, dedingiz. Bu qanday sodir bo'ldi? Bu joy qayerda?
– Manzilini aniqlagan qabr - tarixda Alp Er To'nga va Afrosiyob nomi bilan mashhur bo'lgan buyuk turk xoni maqbarasi. Bu men 1996 yildan beri o'rganib kelayotgan mavzu. 943 yilda Abubakr Muhammad ibn Jafar Narshohiy tomonidan yozilgan "Buxoro tarixi" nomli asar bor, u ham dafn etish faktini eslatib o'tadi. Ko'p afsonalar Xorazmda ham, Janubiy Qozog'istonda ham saqlanib qolgan. Ko'p manbalarga asoslanib, qabr Buxoroda ekaniga nihoyat amin bo'ldim. Nima uchun mendan oldin hech kim bunday qadam tashlamaganini bilmayman, lekin Buxorodagi tadqiqotlarimda aynan men kutgan joyda qo'rg'onni topdim. Hozircha shuni aytishim mumkinki, bu qo'rg'on katta qabristonning o'rtasida, Buxoro tekis landshaftli shahar bo'lishiga qaramay kichik tepalik ustida joylashgan va... Qabr ustida tosh yo'q edi.