Qozog'iston – O'zbekiston: iliq va undan ham iliqroq
2021 yil 9 dekabr | Moskva
Ikki qo'shni davlat o'rtasidagi munosabatlarda doimo o'ziga xos harorat mavjud bo'lib, bu aloqa nuqtalarini kengaytirish va hamkorlikda taraqqiyotga erishish imkonini beradi. Ayni paytda mamlakatlarning aloqalarni mustahkamlash borasidagi sa'y-harakatlari yangi bosqichga kirdi. Ikki tomonlama hamkorlik, jumladan, siyosat, iqtisodiyot, mintaqaviy va transchegaraviy hamkorlik kabi jabhalarda faollashmoqda.
Qozog'iston va O'zbekiston o'ziga xos mintaqaviy aloqasi tufayli postsovet makonining alohida nuqtalariga aylanib borishmoqda. Mintaqaviy siyosatda sifatli o'sish haqidagi prognozlar amalga oshmoqda. O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 5-6 dekabr kunlari ikki kunlik davlat tashrifi bilan Qozog'istonga tashrif buyurdi.
Ikki davlat rahbarlari kichik va kengaytirilgan tarkibda mazmunli muzokaralar o'tkazdilar va Qozog'iston Respublikasi va O'zbekiston Respublikasi o'rtasida ittifoqchilik munosabatlari to'g'risidagi deklaratsiyani imzoladilar. Ushbu muhim hujjat ikki davlatning strategik hamkorligini mutlaqo yangi bosqichga ko'tarishga qaratilgan. Bundan tashqari, davlat rahbarlari ishtirokida rasmiy delegatsiyalar aʼzolari bir qator boshqa muhim hujjatlarni imzoladilar.
Qozog'istonda, umuman olganda, O'zbekiston bilan munosabatlarni yanada yuqori bosqichga olib chiqish yo'llariga iliq munosabat bildirildi. Garchi siyosatshunoslarning Ittifoqchilik munosabatlari deklaratsiyasiga aniq baho berishlari qiyin bo'lsa-da. Uning huquqiy maqomi hali aniq emas: bu maqsadli hujjatmi yoki majburiyatlarga ega bo'lmagan qo'shimcha bayonotmi? Mintaqaning yetakchi davlatlari o'rtasidagi ikki tomonlama munosabatlar rivojlanib, mustahkamlanib bormoqda, qarama-qarshilik nuqtalari mavjud emas. Albatta, hali amalga oshirilishi kerak bo'lgan ishlar ko'p, ammo kuchli poydevor allaqachon mavjud.
Qozog'iston va O'zbekistonni Markaziy Osiyodagi eng muhim strategik sheriklar deb tasniflash mumkin. Ikkala davlat ham umumiy tarixiy, geografik, madaniy, diniy va lisoniy ildizlarga, shuningdek 2203 km uzunlikdagi umumiy chegaraga ega. Qozogʻiston maydoni (2 724 900 kv.km) boʻyicha Oʻzbekistondan (447,4 kv.km) qariyb olti marta katta, lekin aholisining soni boʻyicha deyarli ikki baravarga kichik.
Qozogʻiston va Oʻzbekiston oʻrtasida diplomatik munosabatlar 1992-yil 23-noyabrda oʻrnatilgan. Ikki tomonlama shartnomaviy-huquqiy baza hozirda faoliyatning turli sohalariga oid 200 dan ortiq qo'shma hujjatlarni o'z ichiga oladi. Asosiy hujjatlar 1998-yilda imzolangan Qozog'iston Respublikasi va O'zbekiston Respublikasi o'rtasida Abadiy do'stlik to'g'risidagi shartnoma va 2013-yildagi Strategik sheriklik to'g'risidagi shartnoma bo'ldi. Tomonlar bir necha bor oliy darajadagi tashriflar bilan almashishgan.
O'zaro munosabatlardagi muhim masala Qozog'iston Respublikasi va O'zbekiston Respublikasi o'rtasidagi davlat chegarasini demarkatsiya qilish jarayonini yakunlash bo'ldi. Bu ish 2001-yil noyabr oyida imzolangan Qozog'iston-O'zbekiston Davlat chegarasi to'g'risidagi shartnoma asosida amalga oshirildi. Uch davlatning tutash nuqtasi toʻgʻrisidagi Bitim imzolangandan soʻng (Samarqand, 2017-yil noyabr) Qozogʻiston va Oʻzbekiston oʻrtasidagi chegara toʻliq delimitatsiya qilingan deb eʼtirof etildi.
Qozog'iston va uning eng yaqin qo'shnisi o'rtasidagi munosabatlarning tabiati ko'p formatli hamkorlik uchun shart-sharoit yaratadi, bunda transchegaraviy hamkorlik alohida ta'kidlanadi. Zamonaviy davlatlar rivojlanishining jahon tajribasi shuni ko'rsatadiki, chegaradosh hududlar ularning iqtisodiy o'sishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Aynan mintaqalararo va chegara miqyosida mamlakatlar oʻrtasida haqiqiy hamkorlik asos solmoqda.
Qozogʻiston chegara hududi Yevroosiyo markazida joylashgan boʻlib, bu yerda logistikaning roli yuqori, koʻplab yuklarni uzoq masofalarga tashish foydasiz, shuning uchun Qozogʻiston qoʻshnilari uchun asosiy savdo hamkorlaridan biri boʻlib qolmoqda. Shuningdek, chegara hududlarida investitsiyalarning kuchli o'zaro ta'siri mavjud. 2018-yil oxirida ikki davlat Qozog'iston-Xitoy "Xorgos" transchegaraviy hamkorlik xalqaro markaziga o'xshash "Markaziy Osiyo" transchegaraviy hamkorlik markazini tashkil etish niyatida ekani ma'lum bo'ldi. Idoralararo ishchi guruhi tuzilib, aniq manzil belgilanib, ishlar boshlab yuborildi. Yangi ob'ekt ikki davlat o'rtasidagi logistika tizimini soddalashtirish, shuningdek, chegaradosh hududlar o'rtasidagi hamkorlikni kengaytirish uchun mo'ljallangan. Bu yerda protsessing markazlari joylashtiriladi, bu esa o'zaro savdo ko'rsatkichlarini mustahkamlash imkonini beradi.
Umuman olganda, O'zbekiston hamkorlik vektori Qozog'iston tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lib qolmoqda. Qozog'iston va O'zbekiston o'rtasidagi hamkorlik ijobiy dinamikaga ega. Ikki tomonlama munosabatlarning shartnomaviy-huquqiy bazasi uning deyarli barcha sohalarini qamrab oladi. Madaniy-gumanitar hamkorlikni kengaytirishga ham e'tibor qaratilmoqda. 2018-yilning Qozog'istonda O'zbekiston yili, so'ngra 2019-yilning O'zbekistonda Qozog'iston yili deb e'lon qilinishi xalqlar o'rtasidagi madaniy aloqalarni yanada rivojlantirishga qaratilgan edi. Bu, xususan, ustuvor vazifalarni aniq shakllantirish va amalga oshirishning namunasidir.
1997 yildan buyon Qozogʻiston va Oʻzbekiston oʻrtasidagi ikki tomonlama hamkorlik boʻyicha qoʻshma hukumatlararo komissiyaning majlislari muntazam ravishda oʻtkazib kelinmoqda. Hududlarning faol o'zaro hamkorligi yangi hamkorlik platformasi – Qozog'iston va O'zbekiston o'rtasidagi mintaqalararo hamkorlik forumini shakllantirishga asos bo'ldi. Birinchi Forum 2018-yilning noyabr oyida Chimkentda, ikkinchisi – 2020-yilning fevralida Urganchda bo'lib o'tgan. Ushbu tadbirlar ikki davlat o'rtasidagi hamkorlikni mintaqaviy darajada chuqurlashtirish uchun yaxshi zamin yaratdi.
Pandemiyaga qarshi kurash olib borilgunga qadar transport sohasida hamkorlikning yuqori sur'atlari namoyon bo'ldi, bu esa o'z navbatida turizm sohasida hamkorlikning yangi istiqbollarini ochdi. Ikki davlat oʻz shaharlari oʻrtasida yangi avtobus yoʻnalishlari va reyslarni yoʻlga qoʻydi. Umuman olganda, savdo-iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish istiqbollari mavjud. Sanoat kooperatsiyasini chuqurlashtirish, to'qimachilik, meva-sabzavotchilik, chorvachilik va qurilish sohalarida qo'shma korxonalar ochish hamkorlikning istiqbolli yo'nalishi hisoblanadi.
2021-yil aprel oyida Markaziy Osiyodagi eng qadimiy shaharlardan biri bo'lgan Samarqand shahrida Qozog'iston Respublikasining O'zbekistondagi Bosh konsulligi ochildi. Bu ikki tomonlama diplomatik munosabatlar mustahkamlanganining muhim ko'rsatkichidir. Avvalroq, 2018-yilda Olmaota va 2019-yilda Aqtauda O'zbekiston Respublikasining Qozog'istonda Bosh konsulliklari ochilgan edi.
Eduard Poletayev
Ikki davlat rahbarlari kichik va kengaytirilgan tarkibda mazmunli muzokaralar o'tkazdilar va Qozog'iston Respublikasi va O'zbekiston Respublikasi o'rtasida ittifoqchilik munosabatlari to'g'risidagi deklaratsiyani imzoladilar. Ushbu muhim hujjat ikki davlatning strategik hamkorligini mutlaqo yangi bosqichga ko'tarishga qaratilgan. Bundan tashqari, davlat rahbarlari ishtirokida rasmiy delegatsiyalar aʼzolari bir qator boshqa muhim hujjatlarni imzoladilar.
Qozog'istonda, umuman olganda, O'zbekiston bilan munosabatlarni yanada yuqori bosqichga olib chiqish yo'llariga iliq munosabat bildirildi. Garchi siyosatshunoslarning Ittifoqchilik munosabatlari deklaratsiyasiga aniq baho berishlari qiyin bo'lsa-da. Uning huquqiy maqomi hali aniq emas: bu maqsadli hujjatmi yoki majburiyatlarga ega bo'lmagan qo'shimcha bayonotmi? Mintaqaning yetakchi davlatlari o'rtasidagi ikki tomonlama munosabatlar rivojlanib, mustahkamlanib bormoqda, qarama-qarshilik nuqtalari mavjud emas. Albatta, hali amalga oshirilishi kerak bo'lgan ishlar ko'p, ammo kuchli poydevor allaqachon mavjud.
Qozog'iston va O'zbekistonni Markaziy Osiyodagi eng muhim strategik sheriklar deb tasniflash mumkin. Ikkala davlat ham umumiy tarixiy, geografik, madaniy, diniy va lisoniy ildizlarga, shuningdek 2203 km uzunlikdagi umumiy chegaraga ega. Qozogʻiston maydoni (2 724 900 kv.km) boʻyicha Oʻzbekistondan (447,4 kv.km) qariyb olti marta katta, lekin aholisining soni boʻyicha deyarli ikki baravarga kichik.
Qozogʻiston va Oʻzbekiston oʻrtasida diplomatik munosabatlar 1992-yil 23-noyabrda oʻrnatilgan. Ikki tomonlama shartnomaviy-huquqiy baza hozirda faoliyatning turli sohalariga oid 200 dan ortiq qo'shma hujjatlarni o'z ichiga oladi. Asosiy hujjatlar 1998-yilda imzolangan Qozog'iston Respublikasi va O'zbekiston Respublikasi o'rtasida Abadiy do'stlik to'g'risidagi shartnoma va 2013-yildagi Strategik sheriklik to'g'risidagi shartnoma bo'ldi. Tomonlar bir necha bor oliy darajadagi tashriflar bilan almashishgan.
O'zaro munosabatlardagi muhim masala Qozog'iston Respublikasi va O'zbekiston Respublikasi o'rtasidagi davlat chegarasini demarkatsiya qilish jarayonini yakunlash bo'ldi. Bu ish 2001-yil noyabr oyida imzolangan Qozog'iston-O'zbekiston Davlat chegarasi to'g'risidagi shartnoma asosida amalga oshirildi. Uch davlatning tutash nuqtasi toʻgʻrisidagi Bitim imzolangandan soʻng (Samarqand, 2017-yil noyabr) Qozogʻiston va Oʻzbekiston oʻrtasidagi chegara toʻliq delimitatsiya qilingan deb eʼtirof etildi.
Qozog'iston va uning eng yaqin qo'shnisi o'rtasidagi munosabatlarning tabiati ko'p formatli hamkorlik uchun shart-sharoit yaratadi, bunda transchegaraviy hamkorlik alohida ta'kidlanadi. Zamonaviy davlatlar rivojlanishining jahon tajribasi shuni ko'rsatadiki, chegaradosh hududlar ularning iqtisodiy o'sishiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Aynan mintaqalararo va chegara miqyosida mamlakatlar oʻrtasida haqiqiy hamkorlik asos solmoqda.
Qozogʻiston chegara hududi Yevroosiyo markazida joylashgan boʻlib, bu yerda logistikaning roli yuqori, koʻplab yuklarni uzoq masofalarga tashish foydasiz, shuning uchun Qozogʻiston qoʻshnilari uchun asosiy savdo hamkorlaridan biri boʻlib qolmoqda. Shuningdek, chegara hududlarida investitsiyalarning kuchli o'zaro ta'siri mavjud. 2018-yil oxirida ikki davlat Qozog'iston-Xitoy "Xorgos" transchegaraviy hamkorlik xalqaro markaziga o'xshash "Markaziy Osiyo" transchegaraviy hamkorlik markazini tashkil etish niyatida ekani ma'lum bo'ldi. Idoralararo ishchi guruhi tuzilib, aniq manzil belgilanib, ishlar boshlab yuborildi. Yangi ob'ekt ikki davlat o'rtasidagi logistika tizimini soddalashtirish, shuningdek, chegaradosh hududlar o'rtasidagi hamkorlikni kengaytirish uchun mo'ljallangan. Bu yerda protsessing markazlari joylashtiriladi, bu esa o'zaro savdo ko'rsatkichlarini mustahkamlash imkonini beradi.
Umuman olganda, O'zbekiston hamkorlik vektori Qozog'iston tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo'nalishlaridan biri bo'lib qolmoqda. Qozog'iston va O'zbekiston o'rtasidagi hamkorlik ijobiy dinamikaga ega. Ikki tomonlama munosabatlarning shartnomaviy-huquqiy bazasi uning deyarli barcha sohalarini qamrab oladi. Madaniy-gumanitar hamkorlikni kengaytirishga ham e'tibor qaratilmoqda. 2018-yilning Qozog'istonda O'zbekiston yili, so'ngra 2019-yilning O'zbekistonda Qozog'iston yili deb e'lon qilinishi xalqlar o'rtasidagi madaniy aloqalarni yanada rivojlantirishga qaratilgan edi. Bu, xususan, ustuvor vazifalarni aniq shakllantirish va amalga oshirishning namunasidir.
1997 yildan buyon Qozogʻiston va Oʻzbekiston oʻrtasidagi ikki tomonlama hamkorlik boʻyicha qoʻshma hukumatlararo komissiyaning majlislari muntazam ravishda oʻtkazib kelinmoqda. Hududlarning faol o'zaro hamkorligi yangi hamkorlik platformasi – Qozog'iston va O'zbekiston o'rtasidagi mintaqalararo hamkorlik forumini shakllantirishga asos bo'ldi. Birinchi Forum 2018-yilning noyabr oyida Chimkentda, ikkinchisi – 2020-yilning fevralida Urganchda bo'lib o'tgan. Ushbu tadbirlar ikki davlat o'rtasidagi hamkorlikni mintaqaviy darajada chuqurlashtirish uchun yaxshi zamin yaratdi.
Pandemiyaga qarshi kurash olib borilgunga qadar transport sohasida hamkorlikning yuqori sur'atlari namoyon bo'ldi, bu esa o'z navbatida turizm sohasida hamkorlikning yangi istiqbollarini ochdi. Ikki davlat oʻz shaharlari oʻrtasida yangi avtobus yoʻnalishlari va reyslarni yoʻlga qoʻydi. Umuman olganda, savdo-iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish istiqbollari mavjud. Sanoat kooperatsiyasini chuqurlashtirish, to'qimachilik, meva-sabzavotchilik, chorvachilik va qurilish sohalarida qo'shma korxonalar ochish hamkorlikning istiqbolli yo'nalishi hisoblanadi.
2021-yil aprel oyida Markaziy Osiyodagi eng qadimiy shaharlardan biri bo'lgan Samarqand shahrida Qozog'iston Respublikasining O'zbekistondagi Bosh konsulligi ochildi. Bu ikki tomonlama diplomatik munosabatlar mustahkamlanganining muhim ko'rsatkichidir. Avvalroq, 2018-yilda Olmaota va 2019-yilda Aqtauda O'zbekiston Respublikasining Qozog'istonda Bosh konsulliklari ochilgan edi.
Eduard Poletayev