Prognoz: O'zbekiston 2022 (1-qism)
2022 yil 25 yanvar| Berlin
"bne IntelliNews" biznes-mediasi tahlilchilari O'zbekistonning 2022-yilga mo'ljallangan rivojlanish istiqbollarini tuzishdi. "O'zbekiston 3.0" tahririyati tahlilning mustaqil tarjimasini taqdim etadi.
Rasmiy Toshkent O'zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2016-yilning oxirida boshlangan "ochiqlik" siyosatini yangi bosqichga ko'tarmoqda. Rasmiylar mamlakatning COVID-19 pandemiyasi oqibatlaridan tezroq tiklanishiga umid qilmoqda. Vaqtni behuda o'tkazishga hojat yo'q, koronavirus tufayli qoldirilgan maqsadlarga erishish uchun ishni kuchaytirish kerak. Shu bilan birga, 2022-yilning boshida Qozog'istonda ro'y bergan voqealar Toshkentni e'lon qilingan demokratik o'zgarishlarni qanchalik tez va qanday targ'ib qilish kerakligi haqida o'ylashga majbur qilmoqda.
Siyosat
Qayta saylangan Mirziyoyev geosiyosatda o'zidan oldingi prezident Islom Karimov belgilab bergan strategiya doirasida harakat qilishda davom etmoqda – asosiy masalalarda katta davlatlar tomonini olmasdan, "o'rtada qolish".
Toshkent Yevropa Ittifoqi bilan munosabatlarini izchil va ehtiyotkorlik bilan mustahkamlashda davom etmoqda. O'zbekiston va Yevropa Ittifoqi kelgusi yilda tadbirlarga mezbonlik qiladi, jumladan, "O'zbekiston – Yevropa Ittifoqi" parlament hamkorligi qo'mitasi yig'ilishi, Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo davlatlari vazirlari yig'ilishi va qo'shma turizm forumi.
Shu bilan bir qatorda, Mirziyoyevning saylovdagi g'alabasidan keyingi ilk rasmiy safari Rossiyaga bo'ldi. Vladimir Putin taʼkidladi: "Oʻzbekiston nafaqat bizning yaqin qoʻshnimiz, balki ittifoqchi hamdir – biz Oʻzbekistonga shunday munosabatdamiz. Bu bizning mustahkam aloqalarimiz bo'lgan yirik mintaqaviy davlat".
2022-yilda O'zbekiston kamida ikkita yirik xalqaro tadbirga mezbonlik qiladi: Turkiy davlatlar tashkiloti sammiti va Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) davlat rahbarlarining uchrashuvi.
O'zbekiston ichidagi siyosiy vaziyat ko'p jihatdan Afg'onistondagi voqealar qanday rivojlanishiga bog'liq bo'ladi. Ayni paytda respublika rasmiylarining "Tolibon" harakati bilan munosabatlari do'stona deb baholanmoqda, buni rasmiylar o'rtasidagi qator ikki tomonlama muzokaralar tasdiqlaydi. Tolibon rahbariyati qo'shnisi tomon "o't ochmaslikka" va'da bergan. O'zbekiston esa undan "ostonasining" narisida joylashgan Afg'onistonning falokat va tartibsizlikka tushishini istamasligi aniq. Shu bois, Toshkent Afg'onistonni ehtiyotkorlik bilan kuzatishda davom etadi, biroq ayni paytda qo'shnisi Janubiy Osiyo davlatlari bilan savdo-sotiqni kengaytirish uchun yetarlicha barqarorlikka erisha oladi degan umidda yangi Tolibon rejimi bilan hamkorlikni davom ettiradi, deb taxmin qilish mumkin.
Tashqi savdo
2016-yilda prezident Shavkat Mirziyoyev hokimiyatga kelganidan so'ng O'zbekiston tashqi savdosi sezilarli darajada kengaydi. 2021-yilning yanvar-oktyabr oylaridagi rasmiy maʼlumotlarga koʻra, Oʻzbekistonning tashqi savdo aylanmasi pandemiyaning birinchi yili oqibatlaridan soʻng relsga qaytdi va 32,7 milliard dollarni tashkil etdi, bu 8,5 foizni tashkil etadi. Umumiy savdo hajmidan eksport 12,4 milliard dollarni (6,7 foizga kamaygan), import esa 20,5 foizga oshib, 20,2 milliard dollarni tashkil etdi.
O'zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatdagi 20 ta asosiy hamkor davlatlari orasida to'rtta davlat — Afg'oniston, Qirg'iziston, Tojikiston va Turkiya bilan faol tashqi savdo balanslari qayd etildi. Xitoy O'zbekistonning eng muhim savdo sherigi bo'lib qolmoqda. Biroq 2021-yilda "eski" hamkasb bilan ayirboshlash pandemiyadan oldingi darajaga qaytmadi, Markaziy Osiyoning boshqa respublikalari va Turkiya bilan savdo aylanmasi esa 2019-yildagi ko'rsatkichlardan oshib ketdi.
Toʻlov balansi tenglamasini yaxshilash uchun Toshkent ishlab chiqarish xarajatlarini oshirishga sarmoya kiritmoqda. O'zbekistonning eng yirik eksport mahsuloti hozirda to'qimachilikdir. Bu o'z-o'zidan hukumatning qo'shimcha qiymatga ega eksportga yo'naltirilgan yangi siyosatining ko'zgusidir. Paxta xomashyosini eksport qilishni taqiqlash paxta ishlab chiqaruvchilarni to'qimachilik ishlab chiqarishiga sarmoya kiritishga majbur qildi.
Kelgusi yillarda Yevropa Ittifoqining umumiy imtiyozlar tizimi (GSP+) sxemasiga va uning Buyuk Britaniyadagi hamkasbiga (Generalized System of Preferences Enhanced Framework) qo'shilish savdodan foyda keltiradi (tariflar pasayganligi sababli). Agar mamlakat Jahon savdo tashkilotiga (JST) a'zo bo'lishga qaror qilsa, tashqi savdo ko'rsatkichlarining keskin o'sishini kutishimiz mumkin.
Sanoat
2021-yilning yanvar-oktyabr oylarida O'zbekiston korxonalari tomonidan 356,1 trillion so'mlik (33,1 milliard dollar) sanoat mahsulotlari ishlab chiqarildi, bu o'tgan davrga nisbatan 9,5 foizga ko'pdir. Prezident Mirziyoyev 2021-yilgi saylovoldi tashviqoti chog'ida kelgusi besh yil ichida sanoat ishlab chiqarish hajmini 1,4 barobar oshirish rejalarini ma'lum qilgan edi.
Sanoat ishlab chiqarishini rivojlantirishning asosiy elementlari quyidagilardan iborat: besh yil ichida soni 7 tadan 21 taga koʻpaygan erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalarini (63 tadan 77 taga) tashkil etish; texnoparklar va klasterlar qurish. Hukumat sanoat sohasini mustahkamlashga, jumladan, quvvati past yoki ishlamay turgan korxonalarda bo'sh turgan binolardan samarali foydalanish hisobiga yangi loyihalarni amalga oshirishga intiladi.
Energetika va ekologiya
2020-yilda O'zbekistonda energetika sohasida katta islohotlar amalga oshirildi. Orol dengizining qurishi munosabati bilan Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun ayniqsa dolzarb bo'lgan iqlim o'zgarishi muammosidan xavotirga tushgan hukumat global ekologik muammoni hal etish rejasini taqdim etdi. Shunday qilib, 2030-yilga borib respublika issiqxona gazlari chiqindilarini 2010-yilda qayd etilgan darajaga nisbatan 35 foizga kamaytirishga va'da berdi.
O'zbekistonda milliy miqyosda yashil iqtisodiyotga o'tish bo'yicha kompleks strategiya va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish dasturi amalga oshirilmoqda. Mamlakatda har yili 200 million tupga yaqin daraxt va buta ko'chatlari ekiladi. 2030-yilga borib iqtisodiyotning energiya samaradorligi ikki barobar ortadi, qayta tiklanadigan energiya manbalarining ulushi esa kamida 25 foizni tashkil etadi.
Shu bilan birga, 2021-yilda suv sathining pastligi fonida O'zbekiston GESlarida elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi qariyb 23 foizga qisqardi. 2019-yilga nisbatan elektr energiyasi ishlab chiqarish 2021-yilda 5 milliard kVt/soatga qisqardi (6,5 milliard kVt/soatdan).
2022-yilda respublika hududida Rossiyaning "Rosatom" kompaniyasi ishtirokida ikki atomli energiya bloklarini qurish rejalashtirilgan. Hozirgi kunda Total Eren (Fransiya), Masdar (BAA) va Aqua Power (Saudiya Arabistoni) kompaniyalari ishtirokida energetika sohasidagi eng yirik loyihalar amalga oshirilmoqda.
Chakana savdo
O'zbekiston chakana savdo bozori tobora qiziqarli bo'lib bormoqda. Yillik umumiy hajmi 6-8 milliard dollarga baholanmoqda, shundan supermarketlar – yoki "uyushgan chakana" - atigi 7% dan 10% gacha. Mutaxassislarning fikricha, bu ulush keyingi besh yil ichida kamida uch barobar (30 foizgacha) oshirilishi kerak.
Mamlakatdagi jami supermarketlar aylanmasining yarmini tashkil etuvchi Korzinka 2025-yilgacha o'z tarmog'ini 68 tadan 150 tagacha do'konga kengaytirishni rejalashtirmoqda. Carrefour uchta do'kon ochdi va yil oxirigacha yana oltita do'kon ochishni rejalashtirmoqda. Do'konlar soni (109 do'kon) bo'yicha O'zbekistonning amaldagi yetakchisi Makro'dan eng katta kengayish kutilmoqda. Bosh direktor Roman Sayfulinning so'zlariga ko'ra, Makro yaqin besh yil ichida O'zbekistonda 800 dan 1000 tagacha do'konga ega bo'lishni rejalashtirmoqda.
Siyosat
Qayta saylangan Mirziyoyev geosiyosatda o'zidan oldingi prezident Islom Karimov belgilab bergan strategiya doirasida harakat qilishda davom etmoqda – asosiy masalalarda katta davlatlar tomonini olmasdan, "o'rtada qolish".
Toshkent Yevropa Ittifoqi bilan munosabatlarini izchil va ehtiyotkorlik bilan mustahkamlashda davom etmoqda. O'zbekiston va Yevropa Ittifoqi kelgusi yilda tadbirlarga mezbonlik qiladi, jumladan, "O'zbekiston – Yevropa Ittifoqi" parlament hamkorligi qo'mitasi yig'ilishi, Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo davlatlari vazirlari yig'ilishi va qo'shma turizm forumi.
Shu bilan bir qatorda, Mirziyoyevning saylovdagi g'alabasidan keyingi ilk rasmiy safari Rossiyaga bo'ldi. Vladimir Putin taʼkidladi: "Oʻzbekiston nafaqat bizning yaqin qoʻshnimiz, balki ittifoqchi hamdir – biz Oʻzbekistonga shunday munosabatdamiz. Bu bizning mustahkam aloqalarimiz bo'lgan yirik mintaqaviy davlat".
2022-yilda O'zbekiston kamida ikkita yirik xalqaro tadbirga mezbonlik qiladi: Turkiy davlatlar tashkiloti sammiti va Shanxay hamkorlik tashkiloti (ShHT) davlat rahbarlarining uchrashuvi.
O'zbekiston ichidagi siyosiy vaziyat ko'p jihatdan Afg'onistondagi voqealar qanday rivojlanishiga bog'liq bo'ladi. Ayni paytda respublika rasmiylarining "Tolibon" harakati bilan munosabatlari do'stona deb baholanmoqda, buni rasmiylar o'rtasidagi qator ikki tomonlama muzokaralar tasdiqlaydi. Tolibon rahbariyati qo'shnisi tomon "o't ochmaslikka" va'da bergan. O'zbekiston esa undan "ostonasining" narisida joylashgan Afg'onistonning falokat va tartibsizlikka tushishini istamasligi aniq. Shu bois, Toshkent Afg'onistonni ehtiyotkorlik bilan kuzatishda davom etadi, biroq ayni paytda qo'shnisi Janubiy Osiyo davlatlari bilan savdo-sotiqni kengaytirish uchun yetarlicha barqarorlikka erisha oladi degan umidda yangi Tolibon rejimi bilan hamkorlikni davom ettiradi, deb taxmin qilish mumkin.
Tashqi savdo
2016-yilda prezident Shavkat Mirziyoyev hokimiyatga kelganidan so'ng O'zbekiston tashqi savdosi sezilarli darajada kengaydi. 2021-yilning yanvar-oktyabr oylaridagi rasmiy maʼlumotlarga koʻra, Oʻzbekistonning tashqi savdo aylanmasi pandemiyaning birinchi yili oqibatlaridan soʻng relsga qaytdi va 32,7 milliard dollarni tashkil etdi, bu 8,5 foizni tashkil etadi. Umumiy savdo hajmidan eksport 12,4 milliard dollarni (6,7 foizga kamaygan), import esa 20,5 foizga oshib, 20,2 milliard dollarni tashkil etdi.
O'zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatdagi 20 ta asosiy hamkor davlatlari orasida to'rtta davlat — Afg'oniston, Qirg'iziston, Tojikiston va Turkiya bilan faol tashqi savdo balanslari qayd etildi. Xitoy O'zbekistonning eng muhim savdo sherigi bo'lib qolmoqda. Biroq 2021-yilda "eski" hamkasb bilan ayirboshlash pandemiyadan oldingi darajaga qaytmadi, Markaziy Osiyoning boshqa respublikalari va Turkiya bilan savdo aylanmasi esa 2019-yildagi ko'rsatkichlardan oshib ketdi.
Toʻlov balansi tenglamasini yaxshilash uchun Toshkent ishlab chiqarish xarajatlarini oshirishga sarmoya kiritmoqda. O'zbekistonning eng yirik eksport mahsuloti hozirda to'qimachilikdir. Bu o'z-o'zidan hukumatning qo'shimcha qiymatga ega eksportga yo'naltirilgan yangi siyosatining ko'zgusidir. Paxta xomashyosini eksport qilishni taqiqlash paxta ishlab chiqaruvchilarni to'qimachilik ishlab chiqarishiga sarmoya kiritishga majbur qildi.
Kelgusi yillarda Yevropa Ittifoqining umumiy imtiyozlar tizimi (GSP+) sxemasiga va uning Buyuk Britaniyadagi hamkasbiga (Generalized System of Preferences Enhanced Framework) qo'shilish savdodan foyda keltiradi (tariflar pasayganligi sababli). Agar mamlakat Jahon savdo tashkilotiga (JST) a'zo bo'lishga qaror qilsa, tashqi savdo ko'rsatkichlarining keskin o'sishini kutishimiz mumkin.
Sanoat
2021-yilning yanvar-oktyabr oylarida O'zbekiston korxonalari tomonidan 356,1 trillion so'mlik (33,1 milliard dollar) sanoat mahsulotlari ishlab chiqarildi, bu o'tgan davrga nisbatan 9,5 foizga ko'pdir. Prezident Mirziyoyev 2021-yilgi saylovoldi tashviqoti chog'ida kelgusi besh yil ichida sanoat ishlab chiqarish hajmini 1,4 barobar oshirish rejalarini ma'lum qilgan edi.
Sanoat ishlab chiqarishini rivojlantirishning asosiy elementlari quyidagilardan iborat: besh yil ichida soni 7 tadan 21 taga koʻpaygan erkin iqtisodiy zonalar va kichik sanoat zonalarini (63 tadan 77 taga) tashkil etish; texnoparklar va klasterlar qurish. Hukumat sanoat sohasini mustahkamlashga, jumladan, quvvati past yoki ishlamay turgan korxonalarda bo'sh turgan binolardan samarali foydalanish hisobiga yangi loyihalarni amalga oshirishga intiladi.
Energetika va ekologiya
2020-yilda O'zbekistonda energetika sohasida katta islohotlar amalga oshirildi. Orol dengizining qurishi munosabati bilan Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun ayniqsa dolzarb bo'lgan iqlim o'zgarishi muammosidan xavotirga tushgan hukumat global ekologik muammoni hal etish rejasini taqdim etdi. Shunday qilib, 2030-yilga borib respublika issiqxona gazlari chiqindilarini 2010-yilda qayd etilgan darajaga nisbatan 35 foizga kamaytirishga va'da berdi.
O'zbekistonda milliy miqyosda yashil iqtisodiyotga o'tish bo'yicha kompleks strategiya va qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish dasturi amalga oshirilmoqda. Mamlakatda har yili 200 million tupga yaqin daraxt va buta ko'chatlari ekiladi. 2030-yilga borib iqtisodiyotning energiya samaradorligi ikki barobar ortadi, qayta tiklanadigan energiya manbalarining ulushi esa kamida 25 foizni tashkil etadi.
Shu bilan birga, 2021-yilda suv sathining pastligi fonida O'zbekiston GESlarida elektr energiyasi ishlab chiqarish hajmi qariyb 23 foizga qisqardi. 2019-yilga nisbatan elektr energiyasi ishlab chiqarish 2021-yilda 5 milliard kVt/soatga qisqardi (6,5 milliard kVt/soatdan).
2022-yilda respublika hududida Rossiyaning "Rosatom" kompaniyasi ishtirokida ikki atomli energiya bloklarini qurish rejalashtirilgan. Hozirgi kunda Total Eren (Fransiya), Masdar (BAA) va Aqua Power (Saudiya Arabistoni) kompaniyalari ishtirokida energetika sohasidagi eng yirik loyihalar amalga oshirilmoqda.
Chakana savdo
O'zbekiston chakana savdo bozori tobora qiziqarli bo'lib bormoqda. Yillik umumiy hajmi 6-8 milliard dollarga baholanmoqda, shundan supermarketlar – yoki "uyushgan chakana" - atigi 7% dan 10% gacha. Mutaxassislarning fikricha, bu ulush keyingi besh yil ichida kamida uch barobar (30 foizgacha) oshirilishi kerak.
Mamlakatdagi jami supermarketlar aylanmasining yarmini tashkil etuvchi Korzinka 2025-yilgacha o'z tarmog'ini 68 tadan 150 tagacha do'konga kengaytirishni rejalashtirmoqda. Carrefour uchta do'kon ochdi va yil oxirigacha yana oltita do'kon ochishni rejalashtirmoqda. Do'konlar soni (109 do'kon) bo'yicha O'zbekistonning amaldagi yetakchisi Makro'dan eng katta kengayish kutilmoqda. Bosh direktor Roman Sayfulinning so'zlariga ko'ra, Makro yaqin besh yil ichida O'zbekistonda 800 dan 1000 tagacha do'konga ega bo'lishni rejalashtirmoqda.