Rossiyaning fintech kompaniyalari O'zbekiston bozoriga kirishmoqda. 2-qism
2022 yil 26 may | Moskva
Markaziy Osiyo mintaqasining durdonasi bo'lgan O'zbekiston bugungi kunda hududdagi eng jadalrivojlanayotgan davlatlardan biri boʻlib, xalqaro hamkorlik va yangi investitsiyalar uchun ham, innovatsiontexnologiyalar uchun ham, shu jumladan, respublika rahbariyatining puxta oʻylangan va oʻz vaqtida olibborilayotgan yangi yoʻnalishi tufayli tobora ochiq bo'lmoqda.
Respublikada infratuzilma xizmat ko'rsatish bozori (IaaS) shakllanib bo'lgan, yirik aloqa operatorlari va internet-provayderlar o'z mijozlariga qo'shimcha xizmat sifatida virtual serverlarni taqdim etishmoqda. Bu faqat bulutli texnologiyalarga ixtisoslashgan, ushbu sohada chuqur tajribaga ega va xalqaro standartlarni qo'llaydigan xalqaro kompaniyalarning mamlakatimiz bozoriga kirib kelgani tufayli mumkin bo'ldi. PRO DATA ekspertlarining maʼlumotlariga koʻra, Oʻzbekistonda IaaS bozorining hajmi 2020-yilning oxirida 9,17 million AQSH dollarini tashkil etadi, 2025-yilga borib esa ikki barobardan koʻproqqa oshadi va 20,89 millionni tashkil etadi.
Islomiy moliya
Respublikamizda islomiy moliya sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar nafaqat bank sektorida, balki aholining 93% musulmonlardan iborat bo'lgan O'zbekistonning kapital bozorlari, lizing va sug'urta, shuningdek, boshqa tegishli tarmoqlarida ham keskin o'zgarishlarga olib kelmoqda. Islom taraqqiyot banki O'zbekistondagi loyihalarni 509 million dollarga moliyalashni rejalashtirgani bejiz emas.
Kriptovalyuta bozori
Kriptobiznes kabi istiqbolli sohaga kelsak, O'zbekiston ham jahon tendensiyalaridan chetda qolmaydi – yaqinda respublikada kripto siyosatini tartibga soluvchi agentlik paydo bo'ldi. Ushbu tuzilma Loyiha boshqaruvi milliy agentligini Istiqbolli loyihalar milliy agentligiga qayta tashkil etish orqali yaratilgan. Yangi bo'limning asosiy vazifasi kriptoaktivlar muomalasi sohasidagi siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish edi.
Shuningdek, yangi agentlikning yangi vazifalari kriptoaktivlar muomalasi sohasidagi investorlarning qonuniy huquq va manfaatlarini taʼminlash, muomalada boʻlgan jinoyatlardan olingan daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish boʻyicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etishdan iborat. kriptoaktivlar, davlat boshqaruvi va ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda taqsimlangan reyestr texnologiyalari va boshqa texnologiyalarni joriy etish bo'yicha loyihalarni boshlash va rag'batlantirishda yordam berish.
Kriptovalyutalar sohasida texnologiyalarni joriy etuvchi yuridik shaxslar uchun kriptoaktivlar muomalasi sohasida alohida tartibga solish tartibi joriy etiladi. Shunday qilib, tizim ishtirokchilari barcha turdagi soliqlar va davlat jamg'armalariga majburiy ajratmalar, o'z ehtiyojlari uchun moslamalar, texnik hujjatlar va dasturiy ta'minotni olib kirish uchun bojxona to'lovlaridan (bojxona yig'imlaridan tashqari) ozod etiladi. Maxsus rejim ostida kriptoaktivlar sohasidagi kompaniyalar xodimlari shaxsiy daromad solig'ini 7,5% stavkada (12% o'rniga) to'laydilar.
2023-yilning 1-yanvaridan esa O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan mahalliy kompaniyalar quyosh elektr stansiyalarida ishlab chiqariladigan elektr energiyasidan foydalanish hisobiga kriptovalyutani sotib olish va sotish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Hujjatga ko'ra, konchilar O'zbekiston yagona energetika tizimi resurslaridan foydalanganda iste'mol qilingan elektr energiyasi uchun ikki baravar haq to'laydilar. Quvvatli davrlarda elektr energiyasi iste'moli uchun hukumat amaldagi tariflarga maxsus qo'shimcha to'lovlarni belgilaydi.
Shuningdek, 2023-yilning 1-yanvaridan boshlab O'zbekiston Respublikasi fuqarolari va yuridik shaxslari kriptoaktivlarni sotib olish, sotish va almashtirish bo'yicha operatsiyalarni faqat milliy provayderlar orqali amalga oshirishlari mumkin bo'ladi.
Yaponiyaning "Number One Solutions Inc." shirkati yaqinda O'zbekistonda kriptovalyuta birjasini ochish va kelajakda xorijiy sarmoyani jalb qilish rejalari haqida ma'lum qilgani bejiz emas. Yaponiya kompaniyalari Oʻzbekistonda oʻz faoliyatini boshlaganlarida kriptovalyutalarni muomalaga chiqarish orqali oʻz mablagʻlari hisobidan 15 million dollardan ortiq sarmoya kiritish va xorijiy sarmoyalarni jalb etishni rejalashtirmoqda. Bugungi kunda Oʻzbekistonda UzNEX milliy kripto-birjasi faoliyatiga ruxsat berilgan.
Bank sektori va to'lovlar sanoati
O'zbekistonda 22 million kishi masofaviy bank xizmatlaridan foydalanadi va muomaladagi bank kartalari soni 28 million donadan ziyodni tashkil etadi.Respublikada o'rnatilgan to'lov terminallari soni 432,9 mingtaga yetdi, 13,4 ming dona bankomat va infokiosklar o'rnatildi.
2021-yilda omonatlarning 53 foizi, olingan mikrokreditlarning 40 foizi, kommunal va boshqa to'lovlarning 48 foizi, valyuta konvertatsiyasi bo'yicha operatsiyalarning 15 foizi masofadan turib amalga oshirildi.
Ushbu ko'rsatkichlarning o'sishi bir qator old shartlar bilan bog'liq. Shunday qilib, 2021-yilda bir qator fundamental qarorlar qabul qilindi va Markaziy bank faoliyatiga yangi yondashuvlar joriy etildi, xususan:
• butun bank sektori samaradorligini oshirishga qaratilgan bank sektorini o'zgartirish va davlat tasarrufidan chiqarish bo'yicha strategik dastur amalga oshirilmoqda;
• mijozlarni masofaviy biometrik identifikatsiya qilishning huquqiy asoslari yaratildi, bu esa bankdan tashqari moliyaviy xizmatlarni rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar ochmoqda;
• Moliyaviy xizmatlarning shaffofligi va xavfsizligini oshirishga xizmat qiluvchi firibgarlik va kibertahdidlarga qarshi kurashish markazi tashkil etildi.
"Raqamli O'zbekiston 2030" strategiyasi doirasida raqamli moliyaviy xizmatlarni rivojlantirish, xususan, aholining keng qatlamlarining masofaviy xizmatlardan foydalanishini ta'minlash va sifatini oshirish bo'yicha zarur chora-tadbirlar ko'rildi. 2022-yil boshida mamlakatimizda uchta raqamli bank va 34 ta nobank to'lov tashkiloti mavjud bo'lib, ulardan 10 tasi elektron pul tizimi operatorlari reyestriga kiritilgan.
Shunday qilib, raqamli moliyaviy xizmatlar bozorini, jumladan, nobank kredit-to'lov tashkilotlari tomonidan taqdim etilayotgan xizmatlar bozorini yanada o'sishi uchun asos yaratildi.
Shu bilan birga, davlat ulushi bo'lgan banklarda kompleks transformatsiya dasturi amalga oshirilmoqda. Zamonaviy bank standartlari joriy etilmoqda, korporativ boshqaruv rivojlanmoqda, zamonaviy axborot texnologiyalari yechimlari joriy etilmoqda, mijozlarga xizmat ko'rsatish kanallari optimallashtirilmoqda.
Banklarning transformatsiyasiga Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC), Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB), Osiyo taraqqiyot banki (OTB) kabi xalqaro moliya institutlari, shuningdek, KPMG, PwC, Mckinsey, Finextra kabi konsalting kompaniyalari jalb etilgan.
Islomiy moliya
Respublikamizda islomiy moliya sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar nafaqat bank sektorida, balki aholining 93% musulmonlardan iborat bo'lgan O'zbekistonning kapital bozorlari, lizing va sug'urta, shuningdek, boshqa tegishli tarmoqlarida ham keskin o'zgarishlarga olib kelmoqda. Islom taraqqiyot banki O'zbekistondagi loyihalarni 509 million dollarga moliyalashni rejalashtirgani bejiz emas.
Kriptovalyuta bozori
Kriptobiznes kabi istiqbolli sohaga kelsak, O'zbekiston ham jahon tendensiyalaridan chetda qolmaydi – yaqinda respublikada kripto siyosatini tartibga soluvchi agentlik paydo bo'ldi. Ushbu tuzilma Loyiha boshqaruvi milliy agentligini Istiqbolli loyihalar milliy agentligiga qayta tashkil etish orqali yaratilgan. Yangi bo'limning asosiy vazifasi kriptoaktivlar muomalasi sohasidagi siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirish edi.
Shuningdek, yangi agentlikning yangi vazifalari kriptoaktivlar muomalasi sohasidagi investorlarning qonuniy huquq va manfaatlarini taʼminlash, muomalada boʻlgan jinoyatlardan olingan daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish boʻyicha chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishda ishtirok etishdan iborat. kriptoaktivlar, davlat boshqaruvi va ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda taqsimlangan reyestr texnologiyalari va boshqa texnologiyalarni joriy etish bo'yicha loyihalarni boshlash va rag'batlantirishda yordam berish.
Kriptovalyutalar sohasida texnologiyalarni joriy etuvchi yuridik shaxslar uchun kriptoaktivlar muomalasi sohasida alohida tartibga solish tartibi joriy etiladi. Shunday qilib, tizim ishtirokchilari barcha turdagi soliqlar va davlat jamg'armalariga majburiy ajratmalar, o'z ehtiyojlari uchun moslamalar, texnik hujjatlar va dasturiy ta'minotni olib kirish uchun bojxona to'lovlaridan (bojxona yig'imlaridan tashqari) ozod etiladi. Maxsus rejim ostida kriptoaktivlar sohasidagi kompaniyalar xodimlari shaxsiy daromad solig'ini 7,5% stavkada (12% o'rniga) to'laydilar.
2023-yilning 1-yanvaridan esa O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori bilan mahalliy kompaniyalar quyosh elektr stansiyalarida ishlab chiqariladigan elektr energiyasidan foydalanish hisobiga kriptovalyutani sotib olish va sotish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Hujjatga ko'ra, konchilar O'zbekiston yagona energetika tizimi resurslaridan foydalanganda iste'mol qilingan elektr energiyasi uchun ikki baravar haq to'laydilar. Quvvatli davrlarda elektr energiyasi iste'moli uchun hukumat amaldagi tariflarga maxsus qo'shimcha to'lovlarni belgilaydi.
Shuningdek, 2023-yilning 1-yanvaridan boshlab O'zbekiston Respublikasi fuqarolari va yuridik shaxslari kriptoaktivlarni sotib olish, sotish va almashtirish bo'yicha operatsiyalarni faqat milliy provayderlar orqali amalga oshirishlari mumkin bo'ladi.
Yaponiyaning "Number One Solutions Inc." shirkati yaqinda O'zbekistonda kriptovalyuta birjasini ochish va kelajakda xorijiy sarmoyani jalb qilish rejalari haqida ma'lum qilgani bejiz emas. Yaponiya kompaniyalari Oʻzbekistonda oʻz faoliyatini boshlaganlarida kriptovalyutalarni muomalaga chiqarish orqali oʻz mablagʻlari hisobidan 15 million dollardan ortiq sarmoya kiritish va xorijiy sarmoyalarni jalb etishni rejalashtirmoqda. Bugungi kunda Oʻzbekistonda UzNEX milliy kripto-birjasi faoliyatiga ruxsat berilgan.
Bank sektori va to'lovlar sanoati
O'zbekistonda 22 million kishi masofaviy bank xizmatlaridan foydalanadi va muomaladagi bank kartalari soni 28 million donadan ziyodni tashkil etadi.Respublikada o'rnatilgan to'lov terminallari soni 432,9 mingtaga yetdi, 13,4 ming dona bankomat va infokiosklar o'rnatildi.
2021-yilda omonatlarning 53 foizi, olingan mikrokreditlarning 40 foizi, kommunal va boshqa to'lovlarning 48 foizi, valyuta konvertatsiyasi bo'yicha operatsiyalarning 15 foizi masofadan turib amalga oshirildi.
Ushbu ko'rsatkichlarning o'sishi bir qator old shartlar bilan bog'liq. Shunday qilib, 2021-yilda bir qator fundamental qarorlar qabul qilindi va Markaziy bank faoliyatiga yangi yondashuvlar joriy etildi, xususan:
• butun bank sektori samaradorligini oshirishga qaratilgan bank sektorini o'zgartirish va davlat tasarrufidan chiqarish bo'yicha strategik dastur amalga oshirilmoqda;
• mijozlarni masofaviy biometrik identifikatsiya qilishning huquqiy asoslari yaratildi, bu esa bankdan tashqari moliyaviy xizmatlarni rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar ochmoqda;
• Moliyaviy xizmatlarning shaffofligi va xavfsizligini oshirishga xizmat qiluvchi firibgarlik va kibertahdidlarga qarshi kurashish markazi tashkil etildi.
"Raqamli O'zbekiston 2030" strategiyasi doirasida raqamli moliyaviy xizmatlarni rivojlantirish, xususan, aholining keng qatlamlarining masofaviy xizmatlardan foydalanishini ta'minlash va sifatini oshirish bo'yicha zarur chora-tadbirlar ko'rildi. 2022-yil boshida mamlakatimizda uchta raqamli bank va 34 ta nobank to'lov tashkiloti mavjud bo'lib, ulardan 10 tasi elektron pul tizimi operatorlari reyestriga kiritilgan.
Shunday qilib, raqamli moliyaviy xizmatlar bozorini, jumladan, nobank kredit-to'lov tashkilotlari tomonidan taqdim etilayotgan xizmatlar bozorini yanada o'sishi uchun asos yaratildi.
Shu bilan birga, davlat ulushi bo'lgan banklarda kompleks transformatsiya dasturi amalga oshirilmoqda. Zamonaviy bank standartlari joriy etilmoqda, korporativ boshqaruv rivojlanmoqda, zamonaviy axborot texnologiyalari yechimlari joriy etilmoqda, mijozlarga xizmat ko'rsatish kanallari optimallashtirilmoqda.
Banklarning transformatsiyasiga Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC), Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki (YTTB), Osiyo taraqqiyot banki (OTB) kabi xalqaro moliya institutlari, shuningdek, KPMG, PwC, Mckinsey, Finextra kabi konsalting kompaniyalari jalb etilgan.